O psychopatach krąży zła sława. Uważani są za złoczyńców, sprawców przestępstw oraz groźnych bandytów. Tak naprawdę jednak są to osoby o zaburzonej osobowości, gdyż psychopatia jest zaburzeniem, chorobą, a nie świadomym wyborem.
W tym rozumieniu psychopata staje się osobą chorą, a nie na tyle niebezpieczną. W potocznym rozumieniu jednak nierzadko zapominamy, skąd bierze się psychopatia oraz nieco źle ją pojmujemy.
Kim jest psychopata?
Psychopata w rozumieniu psychologicznym jest osobą z zaburzoną osobowością, jednostką niedostosowaną społecznie, która nie respektuje ogólnie przyjętych norm, pozbawiona jest empatii, nie odczuwa lęku oraz odpowiedzialności za własne czyny.
Psychopata jest impulsywny, porywczy, działa szybko, bez zastanowienia. Nierzadko łamie prawo, choć nie jest to regułą. Termin pochodzi z połączenia dwóch słów: "psyche" (co po łacinie oznacza duszę) oraz "pathos" (czyli po łacinie: cierpienie). W wolnym tłumaczeniu psychopata to osoba, której dusza cierpi?
Skąd się biorą psychopaci?
Wiele osób zastanawia się, skąd biorą się osoby o psychopatycznych cechach osobowości. Czynników jest wiele. Istotne znaczenie ma genetyka oraz czynniki biologiczne, w tym budowa mózgu. Zdarza się bowiem, że u osób z zaburzoną osobowością diagnozuje się uszkodzenia organiczne, np. uszkodzenia mózgu. W przypadku psychopatii zwykle jest to uszkodzenie ciała migdałowatego, części odpowiedzialnej za odczuwanie emocji. Nie bez znaczenia jest również nasze środowisko wychowawcze, czyli to, przez kogo i jak jesteśmy wychowywani. Negatywny wpływ na zarówno rodzina zbyt liberalna, nadmiernie opiekuńcza, jak i nadmiernie surowa. Udowodniono również, że na wykształcenie się osobowości psychopatycznej wpływ może mieć rozpad rodziny (na przykład rozstanie rodziców) oraz wychowywanie się w placówce opiekuńczej czy rodzinie zastępczej.
Jak zachowuje się psychopata? Po czym go rozpoznać? Cechy, objawy psychopatii
Czy psychopatę można rozpoznać? Zwykle tak, ponieważ pewne cechy jego charakteru, jak i zachowanie zdradzają objawy psychopatyczne. Wiele z nich dotyczy sfery uczuć. Psychopata nie przejmuje się uczuciami innych, nie ma w sobie empatii, nie troszczy się o innych, traktuje ich jako jednostki gorsze, nie liczy się z ich zdaniem, posuwać się może do manipulacji i szantażu. Pojawiają się również trudności w nawiązywaniu prawidłowych relacji międzyludzkich, wchodzenia w związki. Psychopata posiada bardzo niewielką ilość emocji, jakie odczuwa, co ciekawe: nie czuje on lęku, a więc i odpowiedzialności za swoje czyny, co tłumaczyć może jego impulsywność oraz lekkomyślność w działaniu. Psychopata nie uznaje autorytetów, nie podporządkowuje się żadnym normom, nakazom ani zakazom. Może świadomie lekceważyć normy społeczne, co przyczynia się do popełniania czynów niezadowolonych, w tym karalnych (Uwaga! Stwierdzenie psychopatii, nawet przez lekarza nie oznacza niepoczytalności oraz nie zdejmuje z osoby oskarżonej odpowiedzialności karnej!). Psychopata nie czuje również poczucia winy za popełnione czyny, nie ma wyrzutów sumienia.
Pamiętajmy, że łatwo dać się zwieść psychopacie, gdyż nierzadko osoby takie nie wyróżniają się niczym w grupie: żyją normalnie i tylko pewne zachowania sprawiają, że zauważmy, że coś jest nie tak. Psychopata bywa bowiem czarującym, szarmanckim mężczyzną, doskonale działa na kobiety, przyciąga je niejako jak magnes, komplementuje je, uwodzi. Może zapewniać o swojej dobroci, niesieniu pomocy innym, współczuciu ale tak naprawdę jego intencje nie są czyste. Dla psychopaty drugi człowiek jest obiektem do wykorzystania.
Związek z psychopatą
Powyższy opis psychopaty jawi się jako trudna perspektywa dla związku i słusznie? Nie oszukujmy się, bycie w związku z psychopatom nie jest łatwe: to próba stworzenia relacji z kimś, kto nie jest na to przygotowany i tego nie potrafi. Na początku możemy długo nie podejrzewać, że coś nie jest nie tak, a zachowanie partnera traktować jako wykładnię jego charakteru. gdy jednak po pewnym czasie zauważymy, że relacja nie wygląda tak, jak powinna, skłoni nas to do refleksji.
Test - Czy bliska osoba ma skłonności psychopatyczne?
Wydaje Ci się, że bliska Ci osoba (ktoś z rodziny, partner lub przyjaciel) może mieć skłonności psychopatyczne? Odpowiedz na kilka pytań i zobacz czy masz rację.
1. Widzisz z bliską Ci osobą, jak ktoś cierpi i potrzebuje pomocy. Co robi ta osoba?
- a) nic, zupełnie jej to nie interesuje
- b) zastanawia się, jak pomóc tej osobie lub czy nie zadzwonić po pomoc
- c) rzuca wszystko i pomaga cierpiącemu
2. Co bliska Ci osoba sądzi o kłamstwie?
- a) często mija się z prawdą i nie widzi w tym nic złego
- b) zdarza się jej kłamać ale zwykle po to, aby nikogo nie ranić
- c) brzydzi się kłamstwem i chce być zawsze szczera wobec innych
3. Czy bliska Ci osoba działa impulsywnie?
- a) praktycznie zawsze, rzadko zastanawia się zanim coś zrobi
- b) to zależy od sytuacji
- c) nie, zawsze dokładnie zastanawia się nam każdym działaniem
4. Czy bliskiej Ci osobie zdarza się ranić Ciebie lub innych?
- a) tak, często najpierw coś powie, a później się nad tym zastanowi
- b) czasami ale zwykle mówi, że jej przykro
- c) rzadko ale zawsze przeprasza i wyraża skruchę
5. Jakie określenia najlepiej opisują bliską Ci osobę?
- a) impulsywny, władczy, łamiący zasady
- b) chaotyczny, porywczy, niezdecydowany
- c) spokojny, zrównoważony, rozsądny
6. Czy bliskiej Ci osobie zdarzyło się kiedyś popełnić czyn niezgodny z prawem, np. ukraść coś, pobić kogoś, zniszczyć czyjąś własność, itp.?
- a) tak i zdawała się nie odczuwać z tego powodu poczucia winy
- b) tak ale zadośćuczyniła swoje błędy
- c) nie, nigdy, zawsze postępuje uczciwie
7. Czy bliska Ci osoba jest empatyczna, to znaczy zdaje się rozumieć uczucia innych?
- a) nie, to co czują inni w ogóle jej nie interesuje
- b) czasem na z tym problem i bywa nietaktowna
- c) tak, zwykle zdaje się rozumieć to, co czuję ja i inne osoby
Im więcej odpowiedzi a) tym bardziej prawdopodobne, że bliska Ci osoba ma skłonności psychopatyczne. Czy to źle? Spokojnie, to na razie jedynie przypuszczenia, co do skłonności do cech i zachowań. Nie oznacza to, że bliska Ci osoba jest psychopatą. Pamiętaj jednak, by przyjrzeć się bliżej i dogłębniej jej zachowaniu.
Jestem w związku z psychopatą - co dalej?
Jeśli z dużym prawdopodobieństwem możesz stwierdzić, że Twoja druga połowa ma skłonności psychopatyczne: nie panikuj! Nie oznacza to, że sypiasz z seryjnym zabójcą ani, że przy kolejnej kłótni ukochana osoba zrobi Ci krzywdę. Pierwsze, co musisz zrobić, to uzmysłowić sobie, że tkwisz z relacji z osobą zaburzoną, która zachowuje się tak z określonej przyczyny. Zachowania, które do tej pory akceptowałaś/eś, np. ubliżanie Ci, nieliczenie się z Twoimi uczuciami, stosowanie szantażu emocjonalnego, impulsywne działanie: to objawy zaburzeń osobowości.
Co robić? Rozstać się? Nikt nie odpowie nam na to pytanie ale należy przeanalizować relację z psychopatą lub osobą o cechach psychopatycznych i stwierdzić, czy jesteśmy gotowi dalej trwać w tej relacji. Nie bez powodu związek z psychopatą określa się mianem toksycznego. To relacja jednostronna, my dajemy w niej z siebie wiele, a psychopata nie. Dla niego jesteśmy obiektem do wykorzystania emocjonalnego, niejednokrotnie bowiem takie osoby wykorzystują miłość i poświęcenie drugiej strony do własnych celów. Ich siłą jest urok osobisty, wdzięk oraz? doskonała zdolność manipulacji.
Oczywiście możemy trwać przy drugiej osobie, namawiać ją do leczenia ale pamiętajmy, że psychopata, jako osoba chora, nie zdaje sobie sprawy ze swojego stanu oraz zwykle niechętnie podejmuje się jakiejkolwiek terapii.
Psychopata - fakty i mity
Nie da się ukryć, że na temat psychopatów krąży wiele mitów, warto je rozwiać, aby mieć prawidłowy obraz psychopaty, tego, jaki jest i jak się zachowuje.
Psychopata jest osobą chorą, zaburzoną - PRAWDA
Tak, psychopata jest osobą, cierpiącą na zaburzenie osobowości, zwykle są to cechy osobowości dyssocjalnej, zwanej również antyspołeczną. Obejmują one nierespektowanie norm, brak empatii oraz zrozumienia dla innych, brak troski o siebie i innych, brak poczucia lęku oraz działanie bez zastanowienia.
Każdy psychopata może być zabójcą - MIT
Media kreują obraz psychopatów jako seryjnych morderców i groźnych przestępów, a tak naprawdę pewien odsetek psychopatów przejawia skłonności do popełniania przestępstw. Nie każdy psychopata jest mordercą ale i nie każdy morderca jest psychopatą! Warto to zapamiętać.
Psychopatą trzeba się urodzić - MIT
Nie jest to prawdą, ponieważ jedynie pewna grupa czynników, odpowiadających za wykształcenie się osobowości psychopatycznej znajduje swoje źródło w czynnikach genetycznych oraz biologicznych, w tym w budowie mózgu.
Psychopata może wynieść niepokojące zachowania z domu rodzinnego - PRAWDA
Owszem, bardzo duży jest udział czynników środowiskowych, w tym rodzinnych w genezie osobowości psychopatycznej. Istotne są relacje z rodzicami oraz stosowane przez nich metody wychowawcze. Jako czynniki, zwiększające prawdopodobieństwo bycia psychopatą, uznaje się miedzy innymi zbyt pobłażliwych rodziców (psychopatia jako odpowiedź na brak norm i zasad) ale i nadopiekuńczych (chęć "wyrwania się" z domu, życia na własną rękę, zgodnie z własnymi zasadami). Podobnie działa bycie dzieckiem zbyt surowych rodziców.
Psychopatów należy się bać - MIT
Psychopaty nie należy się bać ale niezbędna jest ostrożność w kontakcie z nim. Psychopata jest bowiem osobą porywczą, impulsywną, może być agresywny. Bywa drażliwy, łatwo przechodzi z jednego nastroju w drugi. Pamiętajmy, że nie odczuwa on lęku, ma więc skłonności do czynności ryzykownych i niebezpiecznych. Ponadto może bywać uroczy i czarujący i jest doskonałym manipulatorem.
Psychopaty nie da się wyleczyć - MIT
Zaburzenia osobowości podlegają terapii psychologicznej, zarówno indywidualnej psychoterapii jak i terapii grupowej. Nie zawsze możliwe jest przywrócenie zdrowej struktury osobowości ale w wielu przepadkach możliwe jest wypracowanie sposobów, pozwalających na jak najlepsze funkcjonowanie osobie chorej. W przypadku osób psychopatycznych jest o tyle trudniej, że psychopata - jak wspomniano wcześniej - rzadko widzi potrzebę podjęcia leczenia oraz ma niską motywację w trakcie spotkań ze specjalistą.
Jak widać, psychopata nie zawsze jest groźny ale zawsze jest osobą zaburzoną, która boryka się z trudnościami w zakresie rozwoju emocjonalnego, wchodzenia w relacje międzyludzkie oraz współżycia społecznego. Zaburzenie osobowości dotyka więc najuważniejszych sfer naszego funkcjonowania, dlatego właśnie jest tak trudne w diagnozie oraz terapii.
Autor: Monika Muzolf, psycholog