Policja - status prawny funkcjonariuszy Policji

Policja Specyfika wykonywanych przez policjantów czynności sprawia, że odpowiadają oni za pewien segment bezpieczeństwa państwa, dlatego też posiadają z tego względu specyficzne przywileje. Jak zostało powiedziane powyżej funkcjonariusze Policji są przez polskie prawo traktowani nieco inaczej niż "typowi" pracownicy, których prawa i obowiązki zostały wymienione w Kodeksie Pracy, lecz prowadzą działalność w ramach instytucji Policji na nieco innych zasadach.

Przepisy normalizujące funkcjonariuszy publicznych

Zasady te normalizują przede wszystkim przypisy dotyczące wszystkich funkcjonariuszy publicznych, ale także te dotyczące bezpośrednio samych policjantów (zapisane w Ustawie o Policji). W praktyce rozróżnienie między pracowników i funkcjonariuszy publicznych sprowadza się głównie do tego, iż analogiczne wykroczenia przeciwko tej drugiej kategorii osób karane są surowiej niż wykroczenia przeciwko"zwykłym" pracownikom. Taki stan rzeczy wynika z faktu, iż wykroczenia przeciwko funkcjonariuszom publicznym są niejako godzeniem w bezpieczeństwo i sprawne funkcjonowanie całego państwa. Działania przestępcze tego typu określa się mianem"przestępstw urzędniczych".

W pierwszej kolejności należy zatem zwrócić uwagę na przepisy, które dotyczą bezpośrednio wykroczeń przeciwko funkcjonariuszom publicznym, ponieważ przepisy te obejmują także policjantów. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, iż kategoria "przestępstw urzędniczych" jest niezwykle rozbudowana - Kodeks Karny wskazuje na istnienie szeregu tego typu wykroczeń i przestępstw, dzieląc je przy tym na kilka kategorii. W pierwszej kolejności zwraca się uwagę na fakt, iż przestępstwami tego typu są działania przeciwko działalności instytucji państwowych, a zatem takie, które godzą nie tyle w osoby funkcjonariuszy, co w instytucje jako takie (np. dewastacja budynków pożyteczności publicznej). Z drugiej jednak strony w tej grupie wykroczeń znajdą się także takie, które bezpośrednio wpływają na funkcjonariuszy publicznych. Działaniami innego typu są chociażby przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości czy też ochronie informacji i wiarygodności dokumentów.

Kategoryzacja wykroczeń przeciwko instytucjom publicznym

Ogólnie rzecz biorąc informacje o przestępstwach urzędniczych pojawiają się w Kodeksie Karnym w różnych miejscach, jednakże nie są ściśle skategoryzowane, przez co w literaturze przedmiotu proponowane są niekiedy tego typu kategoryzacje, aby ułatwić właściwie zrozumienie zapisów prawa. I tak też wymienia się niekiedy trzy grupy przepisów w sprawie wykroczeń przeciwko instytucjom publicznym:

ochrona prawna funkcjonariuszy publicznych przed przemocą;
ochrona prawna czynności służbowych wykonywanych przez funkcjonariuszy publicznych;
inne przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym.

Niewątpliwie w przypadku funkcjonariuszy Policji mogą wystąpić przestępstwa w ramach każdej z wymienionych kategorii.

Policjanci posiadają także pewne zabezpieczenie prawne ze względu na charakter prowadzonych przez nich działań - chodzi tu o przepisy prawa, które dostarczają policjantom pewnych uprawnień, zaś z drugiej strony stanowią ograniczenie dla obywateli (np. legitymowanie, kontrola osobista). Z tego względu konieczne jest sformułowanie jasnych przepisów w tym zakresie, aby zapewnić funkcjonariuszom pewność w ramach prowadzonych przez nich czynności. Jednocześnie musi istnieć jasność w zakresie tego, jakie konkretnie działania w danych okolicznościach policjanci rzeczywiście mogą przedsięwziąć, a do jakich potrzebują zaistnienia pewnych innych okoliczności (np. nakazu prokuratorskiego). W pewnym sensie jasność prawa jest jednym z elementów ochrony funkcjonariuszy, ponieważ bez istniejących klarownych zasad policjanci nie mają pewności, czy ich działania są rzeczywiście zgodne z prawem, a zatem czy w razie wątpliwości będzie przysługiwała ich ochrona prawna. W tym zakresie należy także zwrócić uwagę na szczególne znacznie przepisów o naruszeniu nietykalności cielesnej, gdzie funkcjonariusz Policji mogą podjąć natychmiastowe działania w celu ukarania sprawców (dokonanie zatrzymania).

Przywileje prawne Policji

Ochrona prawna funkcjonariuszy wiąże się z pewnymi przywilejami:

Po pierwsze policjant ma prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie pełnomocnika (tj. adwokata lub radcy prawnego). Koszt związane z opłaceniem pełnomocnika może spaść na oskarżonego, na co ma bezpośredni wpływ wynik procesu sądowego i uznanie lub nie uznanie oskarżonego winnym zarzucanych mu czynów. Jeżeli policjant wykaże, że nie stać go na pełnomocnika, sąd może wyznaczyć pełnomocnika z urzędu.
Po drugie policjant ma prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa lub dochodzenia, jak również zażalenia na bezczynność, jeżeli w ciągu 6 tygodni od złożenia przez pokrzywdzonego zawiadomienia o przestępstwie nie został on powiadomiony o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.
Pokrzywdzony funkcjonariusz ma również prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, np. o przesłuchanie świadka, uzyskanie dokumentu, dopuszczenie opinii biegłego, przy czym istotną kwestią jest, iż poszkodowany policjant sam może brać udział w niektórych czynnościach (np. może być uczestnikiem przesłuchania).
Poza tym policjanci posiadają szereg innych praw, jak chociażby zwrot innych kosztów związanych z postępowaniem.

Bardzo ważnym aspektem działania funkcjonariuszy Policji oraz innych urzędników państwowych jest ich godność osobista oraz godność instytucji, którą oni reprezentują. Z powyższych względów nakładane są na policjantów nie tylko dodatkowe prawa, ale także dodatkowe obowiązki (jak chociażby noszenie munduru, godne prezentowanie się, stosowanie właściwego języka itp.). Prawa policjantów w tym zakresie sprowadzają się do ochrony godności osobistej funkcjonariuszy, o której mowa jest w art. 266 Kodeksu Karnego, gdzie mowa jest nie tylko o godności osobistej, ale także o powadze instytucji, którą reprezentuje. Wspomniane przestępstwo polega na znieważeniu, jednakże problem polega na tym, iż przepisy prawa nie definiują dokładnie pojęcia znieważenia, co może rodzić niejednoznaczne interpretacje przepisów. Z powyższych względów konieczne jest branie pod uwagę jego najszerszego możliwego znaczenia. Znieważenie jest zatem"ubliżenie komuś słowem bądź czynem". Znieważeniem będą wszelkie zachowania sprawcy wyrażające demonstracyjnie pogardę dla innej osoby, których celem jest poniżenie godności innej osoby, wywołujące u dotkniętej osoby uczucia obrazy. Jednocześnie ustawodawca nie normalizuje w żaden sposób forma tego typu przestępstwa - znieważenie nie musi być jednak osobiste, lecz może mieć miejsce poprzez środki masowego przekazu (np. Internet).

Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom Policji

W opracowaniach wyróżnia się następujące przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom Policji, które ścigane są z urzędu:

stalking,
zniesławienie,
znieważenie,
naruszenie nietykalności cielesnej (jako funkcjonariusza publicznego),
czynna napaść,
czynny opór,
znieważenie funkcjonariusza publicznego,
składanie fałszywych zeznań,
fałszywe oskarżenie,
zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym.

Warto w powyższym rozróżnieniu wskazać na pewne czynniki, jak chociażby podział przestępstw wobec policjanta jako osoby prywatnej oraz jako funkcjonariusza publicznego. Sytuacja taka występuje w przypadku znieważenia, gdzie wskazuje się na pewną dwoistość tego typu przestępstw - z jednej strony mogą mieć miejsce w sytuacji pełnienia przez funkcjonariusza służby, a zatem znieważenie ma charakter przestępstwa wobec funkcjonariusza publicznego (i wiąże się zatem z surowszą karą), zaś w drugim przypadku występuje sytuacja, kiedy znieważenie ma charakter prywatny (znieważenie policjanta jako osoby prywatnej, bez związku z pełnioną przez niego służbą). Ponadto istnieje podział na przestępstwa wobec funkcjonariuszy w sensie fizycznym oraz przestępstwa wobec pełnionej przez nich służby. W typ wypadku do pierwszej kategorii należy zaliczyć czynną napaść albo zniesławienie, zaś do drugiej zalicza się czynne stawianie oporu, zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym czy też składanie fałszywych zeznań. Należy przy tym podkreślić, że niekiedy wskazanie właściwej kategorii nie jest łatwe, ponieważ trudno jest w niektórych sytuacjach wskazać wyraźną granicę między czynną napaścią a czynnym stawianiem oporu (może dojść do sytuacji, w której oba te przestępstwa pojawią się jednocześnie).

Na zakończenie należy podkreślić, że funkcjonariusze Policji posiadają wprawdzie stosunkowo szeroki zakres uprawnień związanych z prowadzoną przez nich działalnością, jednakże podlegają także odpowiedzialności karnej w wyniku naruszenia istniejących przepisów. Naruszenia mogą mieć przy tym różnoraki charakter - z jednej strony mogą godzić bezpośrednio w inne osoby (np. napaść, znieważenie), bądź też mogą wiązać się bezpośrednio z pełnioną służbą (np. zaniechanie pełnionych obowiązków). Ponadto istnieje jeszcze możliwość popełnienia przestępstw lub wykroczeń o charakter skarbowym. Inaczej wygląda w określonych okolicznościach odpowiedzialność funkcjonariuszy Policji oraz ewentualne wymierzenie kary. Kara w wypadku funkcjonariuszy także ma dwojaki charakter - z jednej strony istnieje odpowiedzialność karna (grzywna, pozbawienie wolności itp.) oraz odpowiedzialność dyscyplinarna, która wiąże się z kolei z konsekwencjami związanymi z pracą w Policji (np. zawieszenie w pełnionych obowiązkach, wydalenie ze służby).

Ze względu jednak na podwyższone ryzyko wykonywanej pracy odpowiedzialność karna funkcjonariuszy Policji jest bardzo często trudna do rozstrzygnięcia. Nie jest bowiem łatwo wykazać, kiedy następuje wyraźne przekroczenie uprawnień np. w przypadku dokonywania zatrzymania oraz użycia środków przymusu bezpośredniego. W tym wypadku po prostu niemożliwe jest stworzenie wyraźnego rozgraniczenia, przez co zawsze będą występowały pewne kontrowersje związane z działalnością funkcjonariuszy Policji. Zupełnie inną sytuacją są sytuacje, w których niejasne są przepisy prawa, które stanowią podstawę do powstawania sytuacji konfliktowych.