Demokracja definicja - (gr. demos - lud, kratos - władza), czyli ludowładztwo lub w tłumaczeniu dosłownym rządy ludu, to ustrój powstały w starożytnej Grecji, a dokładnie w Atenach, który przewiduje, iż władzę zwierzchnią w państwie sprawuje ogół obywateli, posiadających prawa polityczne.
Przyjmuje się, że termin ten został po raz pierwszy zastosowany również przez greka - historyka Herodota (V w. p.n.e.).
Dla jednych jest to ustrój doskonały, dla innych posiada liczne mankamenty. Powszechnie uważa się, że jest to najlepszy ze znanych ustrojów - z pewnością kraje demokratyczne są bardziej przyjazne dla obywateli i bardziej humanitarne niż te o ustroju totalitarnym czy autorytarnym. Zdecydowanie lepiej radzą sobie też na arenie międzynarodowej. Jednak wciąż trwają dyskusje, czy ustrój ten rzeczywiście nie może zostać jeszcze ulepszony.
Kolebka demokracji - demokracja ateńska
Za kolebkę demokracji, uznaje się Ateny za rządów Solona. To właśnie w drodze wprowadzonych przez władcę reform, w roku 594 p.n.e. greckie polis stało się pierwszą jednostką organizacyjną, która wprowadziła ustrój demokratyczny. Rządy lud sprawował poprzez Zgromadzenie Ludowe. Oczywiście demokracja Solona różniła się od formy znanej nam dziś. Rządy ludu oznaczały właściwie rządy pełnoletnich mężczyzn, którzy posiadali obywatelstwo. Kobiety oraz niewolnicy nie miały prawa głosu. Na forum Zgromadzenia Ludowego głos mógł zabrać każdy uczestnik, dodatkowo zgromadzeni mężczyźni brali udział w debatach i poprzez głosowania podejmowali istotne decyzje - była to forma demokracji bezpośredniej. Być może dobre położenie na mapie handlowej ówczesnego świata, bogactwa naturalne oraz charyzmatyczni przywódcy doprowadzili do faktu, że Ateny były jedną z głównych potęg świata starożytnego, a może głównym czynnikiem, ten sukces warunkujący była właśnie demokracja.
W starożytności pojawiły się liczne głosy, które jawnie krytykowały ustrój demokratyczny. Jeden z najwybitniejszych myślicieli - filozofów starożytności - Arystoteles uważał ustrój za wypaczony. W swoim dziele "polityka" filozof dużą wagę przywiązuje właśnie do typologii ustrojów politycznych. Wyróżnia ustroje właściwe, czyli monarchię, arystokrację i polituję, a także spaczone - tyranię, oligarchię i demokrację. W tej kwestii zgadza się z innym wybitnym filozofem tamtego okresu - Platonem, który charakteryzował demokrację, jako rządy ludu, czyli w dużej mierze pospólstwa, co czyni ten ustrój jako najbardziej chwiejny. Za przyczyny swojej krytyki podawał między innymi brak dyscypliny społecznej a także respektu do władzy, brak kompetencji rządzących oraz demoralizację wśród ludu, co jego zdaniem było cechami charakterystycznymi ustroju demokratycznego. W dziele "Polityka" Arystoteles jednoznacznie wskazywał, że najlepszym z możliwych ustrojów jest politeja. Wydaje się to ciekawe, ponieważ ustrój wg Arystotelesa najdoskonalszy, jest połączeniem demokracji i oligarchii, które zostały wskazane przez myśliciela jako spaczone. Za cechę charakterystyczną tego ustroju uznaje się dominację klasy średniej, która wg. Arystotelesa cechuje się konserwatywnym strachem przed nagłymi zmianami, rozwagą oraz wyważonymi decyzjami a także hamuje nadmierne ambicje biedoty oraz bogaczy. Dzięki temu gwarantuje stabilność i ciągłość państwa.
Demokracja rzymska
Inną formę przyjęły rządy ludu w starożytnym Rzymie. Państwo to przeszło szereg przemian ustrojowych - od monarchii przez demokrację rzymską aż po pryncypat. O demokracji często wspominał Cicero (II/I w. p.n. e.), definiując państwo (res publica) jako rzecz ludu (res populi). W rzeczywistości jednak w Rzymie istniał bardzo wyraźny podział na zamożne rody, czyli patrycjat oraz na zdecydowanie uboższych plebejuszy. Patrycjat był najbardziej obciążony na rzecz państwa w związku z czym posiadał również więcej głosów. Demokracja w Rzymie nie przetrwała zbyt długo, ponieważ dzięki odpowiedniej charyzmie, pieniądzom a także pozycji społecznej można było manipulować okręgami wyborczymi, w związku z czym większość ważnych funkcji obejmowana była przez przedstawicieli najbogatszych rodów. Dzięki tej prawidłowości istniała również możliwość zgromadzenia większej ilości uprawnień w jednym ręku, co doprowadziło do upadku demokracji i wykształcenia się pryncypatu a następnie dominatu.
W średniowieczu istotnym krokiem dla zmian ustrojowych monarchistycznych wtedy państw było między innymi wykształcenie się parlamentu angielskiego w XIII wieku oraz wcześniejsze ustanowienie Wielkiej Karty Swobód, co spowodowało spadek uprawnień i autorytetu króla. Dzięki tym wydarzeniom lud uwierzył, że jest w stanie chociaż częściowo ingerować w politykę państwa, co doprowadziło do dalszych zmian.
Demokracja szlachecka
Osobnym tematem jest demokracja szlachecka, która w średniowieczu cechowała społeczeństwo polskie. Najbogatsza i najbardziej wpływowa grupa społeczna, jaką była szlachta w zamian za możliwość elekcji lub określoną pomoc na rzecz państwa zyskiwała coraz to nowe uprawnienia. Cechą charakterystyczną demokracji szlacheckiej był fakt, że nie decydowała wola większości, lecz tylko i wyłącznie jednomyślność mogła powodować przyjęcie danego rozwiązania (tzw. "liberum veto"). Początkowo wynalazek ten był dobry - uważano, że nawet jeżeli większość polskiej szlachty zostanie przekupiona, zawsze trafi się jedna osoba, która w imię uczciwości krzyknie "veto" i nie pozwoli na przyjęcie niekorzystnej decyzji. W rzeczywistości jednak systemowi daleko było do doskonałości. Ze światłymi ideami wygrał ludzki egoizm, co spowodowało niemożliwość podjęcia jakiejkolwiek decyzji, co spowodowało znaczne osłabienia państwa.
Ważnym krokiem dla demokracji była Rewolucja Francuska z 1789 roku. Lud mający dość rządów najbogatszych i najbardziej wpływowych rodzin doprowadził do otwartej i krwawej konfrontacji, która dla wielu osób zakończyła się śmiercią. Jednak dzięki tym wydarzeniom przyjęto Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, która poza podstawowymi prawami człowieka takimi jak prawo do życia, ustanawiała również prawa i wolności polityczne. Był to istotny krok dla demokratyzacja Francji.
Demokracja współczesna, parlamentarna
W XXI wieku w większości krajów zachodnich, uważanych za mocarstwa ekonomiczne oraz polityczne, ustrojem jest demokracja. W swojej formie znacznie różni się ona od tej pierwotnej - ateńskiej. Jedną z zasadniczych różnic jest prawo wyborcze dla kobiet (choć w większości państw zostało wprowadzone dopiero w XX wieku) oraz brak podziałów ekonomicznych - każdy dysponuje taką samą ilością głosów, bez względu na posiadany majątek, czy pozycję społeczną. Demokracja jest również demokracją pośrednią (w przypadku Aten mówi się o demokracji bezpośredniej) - swoje rządy obywatele sprawują poprzez oddania głosu i wybrania przedstawiciela, który reprezentuje ich podczas podejmowania kluczowych decyzji. Samo założenie wydaje się być dobre, jednak znów problemem jest moralność ludzka. Poprzez korupcję wiele decyzji nie jest podejmowanych przez wzgląd na dobro ogółu, tylko interesy jednostek. Problemem jest również fakt, że 2 osoby o błędnym przekonaniu jest w stanie przegłosować jednego geniusza. Wyraz temu dawał już Karol Marks, twierdząc, że aby w kraju zapanował socjalizm, wystarczy wprowadzić w nim demokrację (jak pokazuje historia państwom socjalistycznym daleko było do ideału).
Jak więc widać przez wiele lat demokracja ewoluowała i niejednokrotnie była zastępowana przez inne ustroje. Ostatecznie jednak w większości państw, które uznajemy za przyjazne człowiekowi, bezpieczne oraz potężne ekonomicznie posiadają właśnie ustrój demokratyczny. Być może ustrój nie jest doskonały. Być może Arystoteles i Platon mieli nieco racji w swojej krytyce. Jednak jak na razie można oprzeć na słowach Winstona Churchilla, który stwierdził, że "demokracja jest złym ustrojem, ale nikt dotąd nie wymyślił lepszego". Wydaje się to być idealnym podsumowaniem wielowiekowych dysput na ten temat.
Komentarze